زعفران که با نام علمی Crocus sativus شناخته می‌شود، یکی از گران‌ترین و ارزشمندترین ادویه‌های جهان است. این گیاه پیازی و چندساله متعلق به خانواده زنبقیان (Iridaceae) بوده و در مناطق معتدل و نیمه‌خشک به‌خوبی رشد می‌کند. ایران با تولید بیش از ۹۰٪ زعفران جهان، بزرگ‌ترین تولیدکننده و صادرکننده این محصول است.
شرایط کشت
- آب و هوا: زعفران به آب و هوای خشک و نیمه‌خشک نیاز دارد و بیشترین بازده در مناطق با زمستان سرد و تابستان گرم حاصل می‌شود.
- خاک مناسب: خاک‌های سبک، شنی-رسی و با زهکشی خوب برای کشت زعفران مناسب هستند.
- پیاز زعفران: گیاه از طریق پیاز تکثیر می‌شود و هر پیاز توانایی تولید ۴ تا ۶ گل در هر فصل را دارد.
ویژگی‌های گیاه
- گل: گل زعفران به رنگ بنفش روشن است و از هر گل سه کلاله قرمز رنگ برداشت می‌شود.
- کلاله‌ها: بخش ارزشمند زعفران همان کلاله‌های قرمز هستند که بعد از برداشت و خشک شدن، به ادویه تبدیل می‌شوند.
- رشد سالانه: گیاه بعد از گل‌دهی، برگ‌ها شروع به رشد می‌کنند و انرژی خود را برای پیاز سال بعد ذخیره می‌کنند.
فواید و کاربردها
خواص دارویی و سلامتی
- تقویت حافظه و تمرکز
- بهبود خلق و خو و کاهش افسردگی
- ضد التهاب و ضد سرطانی در برخی تحقیقات
- کمک به سلامت قلب و کاهش فشار خون
کاربردهای غذایی
- افزودنی خوش‌رنگ و خوش‌بو برای غذاها مانند پلو، خورش و دسرها
- طعم‌دهنده در نوشیدنی‌ها و شیرینی‌ها
- استفاده در صنایع غذایی لوکس و هتل‌ها
کاربردهای دیگر
- در صنعت رنگرزی و عطرسازی
- به عنوان داروی گیاهی و مکمل غذایی
جایگاه جهانی و اقتصادی
ایران بزرگ‌ترین تولیدکننده و صادرکننده زعفران است و بیشترین سهم بازار جهانی را دارد.
صادرات زعفران ایران شامل کشورهای هند، امارات، اسپانیا، آلمان و سایر کشورهای اروپایی است.
به دلیل قیمت بالا و ارزش غذایی، زعفران به «طلای سرخ» مشهور است.
زمان برداشت و تولید
فصل برداشت زعفران در ایران معمولاً از اواسط مهر تا اواخر آبان است.
بعد از برداشت، گل‌ها باید بلافاصله باز شده و کلاله‌ها خشک شوند تا کیفیت و رنگ و عطر حفظ شود.
